Ekim ayı, uzun süredir tartışmalı olan Dağlık Karabağ bölgesindeki çatışmaların tırmanmasının ardından Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki normalleşme sürecinde benzeri görülmemiş düzeyde bir diplomatik aktivizme tanık oldu. Türkiye, ABD, AB ve Rusya, Güney Kafkasya'daki durumu istikrara kavuşturmak ve barış sürecini ilerletmek için iki ülke ile görüşmelere başladı. Türkiye, Ermenistan ile Azerbaycan arasında kapsamlı bir barışa ulaşmak için nadir bir fırsat penceresi görüyor. Türkiye açısından sürdürülebilir bir barış, Çin'den Avrupa'ya uzanan tüm bölgeyi dönüştürecektir. Katar Üniversitesi İbn Haldon Merkezi'nde Yardımcı Doçent Ali Bakir'in bölge ile ilgili yaptığı analiz, şöyle devam ediyor: Bu anlamda 6 Ekim'de Prag'da düzenlenen Avrupa Siyasi Topluluğu Zirvesi (EPC) oturum aralarında Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliev ve Ermenistan Başbakanı Peshnian arasında üçlü bir görüşme gerçekleştirildi. Ermenistan tipik olarak İran'ın müttefiki ve Rusya'nın uydu devleti olmasına rağmen, Batılı ülkelerin de desteğini aldı. 2020 Dağlık Karabağ savaşının ardından AB ve ABD, Rusya'nın etkisini sınırlamak için Ermenistan ile Azerbaycan arasında arabuluculuk rolü oynamaya teşvik edildi. Güney Kafkasya'da daha büyük bir rol oynama motivasyonları Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden sonra arttı. ABD'nin, Dağlık Karabağ'ın varsayılan durumunu Azerbaycan'ın bir parçası olarak tanıyan, 2022'nin sonunda yürütülecek bir barış girişimi üzerinde çalıştığı bildiriliyor. Bu hamlelerin farkında olan Putin, ülkesinin Erivan ve Bakü üzerindeki nüfuzunu güçlendirmeye çalıştı. 31 Ekim'de Soçi'de düzenlenen bir zirvede iki ülkenin liderlerini ağırladı. Rusya'nın çıkarı, hem Erivan'ın hem de Bakü'nün korkularına oynamak ve iki ülkeden en iyi şekilde yararlanmak için mevcut durumu öngörülebilir bir gelecek için dondurmak etrafında dönüyor. Tüm bu çabalara karşı bir ülke, Azerbaycan ile Ermenistan arasında olası kapsamlı bir barış anlaşmasına şiddetle karşı çıkıyor gibi görünüyor, o da İran. Tahran'ın bölgesel düzeydeki öneminin her zaman diğer ulusların gündemlerini engelleme ve bölgeyi istikrarsızlaştırma becerisinden kaynaklandığını sürekli olarak hatırlatan İranlı yetkililer, Erivan'ı normalleşme ve barış girişimleri Azerbaycan ile birlikte ilerlemekten vazgeçirmek için son birkaç aydır bıkıp usanmadan bir kampanya yürüttüler. Türkiye ve Rusya'nın aksine İran'ın Güney Kafkasya'daki nüfuzu ve çıkarları, 2020 savaşında Ermenistan'ın yenilgisinden sonra önemli ölçüde azaldı. Tahran, ilgili taraflarca yapılan herhangi bir düzenlemenin parçası değildi. Bu anlamda, İran'ın Ermenistan ile Azerbaycan arasında olası kapsamlı bir anlaşmaya ilişkin üç büyük endişesi vardı. Birincisi, Tahran, İran'ın kuzey kesiminde Azerilerin 'Güney Azerbaycan' dedikleri şeyle ilgili her konuda son derece hassas. Tahran, herhangi bir sürdürülebilir barışın Azerbaycan'ı güçlendireceğine ve bunun da ülkedeki en büyük etnik azınlık olan Azeri kökenli İran vatandaşlarını güçlendireceğine inanıyor , bu İran'ın mevcut iç kargaşası göz önüne alındığında potansiyel bir sorun. İkinci olarak, İran'ın Güney Kafkasya'daki geleneksel jeopolitik stratejisi, her zaman coğrafi konumunun yanı sıra Ermenistan ile ittifakını ve Rusya ile ortaklığını Türkiye pahasına komşu bölgelerde ağırlığını ve nüfuzunu artırmak için kullanmaya dayanmıştır. 2020 Dağlık Karabağ savaşı İran'ı gafil avladı. Müttefiki Ermenistan'a yardım etme ve Rus silahlarının Erivan'a teslimini kolaylaştırma girişimlerine rağmen Azerbaycan, Ermenistan'ı küçük düşürücü bir yenilgiye uğrattı. Tahran sahada ortaya çıkan gerçekleri tersine çevirmek için çok geç olsa da, yine de normalleşme sürecinin çarklarında söz sahibi olabilir. Ermenistan ile Azerbaycan arasında sürdürülebilir bir barış, durumu dramatik bir şekilde tersine çevirecek ve Türkiye'nin sadece Kafkasya'da değil, Orta ve Güney Asya'daki nüfuzunu da artıracaktır. Buna göre İran, iki rakip arasındaki barışın jeopolitik önemini azaltacağına inanıyor. Azerbaycan'ı karayla çevrili Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti yerleşim bölgesine Ermenistan üzerinden bağlayacak bir proje olan Zangezur Koridoru buna bir örnektir. Koridor, Sovyet döneminde inşa edilen demiryolu ağının bir parçasıdır ve ağın yeniden canlandırılması, Bakü ile Erivan arasında ateşkesi tesis eden Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya liderleri arasında 2020 yılında imzalanan üçlü anlaşmaya dahil edilmiştir. Bu koridor, bölgeyi jeopolitik olduğu kadar ekonomik olarak da dönüştürme gücüne sahiptir. Türkiye ve Azerbaycan , Ankara ile Bakü arasındaki ulaşımı ve bağlantıları kolaylaştıracağı için Haziran 2021 Şuşa deklarasyonuna Zengezur Koridoru ile ilgili bir paragraf ekledi. Tahran, bölgede kapsamlı bir barıştan birincil yararlananlardan biri olabilir, ancak İran rejiminin sıfır toplamlı zihniyeti ve statükoyu koruma arzusu, Azerbaycan'ın yükselişini bastırmak ve Türkiye'yi dışlamak. Kafkaslar ve Orta Asya, sunulan geniş fırsatları görmesini engelliyor. Koridor jeostratejik öneme sahiptir ve Türk dünyasını Türkiye üzerinden AB'ye serbestçe bağlayacaktır. Ayrıca, Türkiye'nin İran'ı atlayarak doğrudan Azerbaycan'a ve oradan da Türk dünyasının geri kalanına, Orta Asya'ya ve Güney Asya'ya bağlanmasına izin verecektir. Koridor, Türkiye'nin 'Orta Koridor' projesini ve İran'ın Tahran ve Moskova izolasyonunu kırmak ve İran'ın Rusya ve Hindistan ile ilişkilerini güçlendirmek için tasarlanan 'Kuzey-Güney Koridoru' karşısında Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi'ndeki (BRI) rolünü önemli ölçüde güçlendirecektir. İran'ın tutumu, Ermenistan'ı üçlü anlaşma kapsamındaki taahhütlerini giderek daha fazla göz ardı etmeye teşvik etti. Ermenistan, Zengezur Koridoru fikrini bertaraf etmek için, Ermenistan'ın İran sınırındaki Meghri şehrinden farklı bir bölgede ayrı ve taraflarca üzerinde anlaşmaya varılmış olması koşuluyla, üç Ermeni kontrol noktasından geçen bir demiryolu döşemeyi önerdi. Azerbaycan Ermeni önerisini reddetti ve Zengezur Koridoru'nun yasal rejimlerinin Ermenistan'ı Dağlık Karabağ'a bağlayan Laçin Koridoru ile bir tutulmasını talep etti. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev birkaç kez Ermenistan'ı taahhütlerini yerine getirmeyi reddetmeye ve Zangezur koridorunu kurmaya devam etmesi halinde Bakü'nün gerekli gücü kullanacağı konusunda uyardı. Geçen ay İran'ın Azerbaycan'a yaptığı uyarılar tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı. İran Cumhurbaşkanı Raisi'nin Aliyev'i İran'ın Ermenistan ile "tarihi" sınırını değiştirmeye çalışması ve bir Avrupa askeri varlığına ev sahipliği yapması konusunda uyardığı bildirildi , çünkü bu önlemlere Tahran tarafından müsamaha gösterilmeyecek ve karşı önlemlerle karşılanacaktı. İran, uyarılarına ağırlık vermek için geçtiğimiz günlerde Ermenistan'ın Syunik vilayetinde Zangezur Koridoru'nun geçeceği bir konsolosluk açtı . Devrim Muhafızları , Ermenistan'a İHA'lar teklif etti ve Nahçıvan topraklarını İran topraklarına katılmaya çağırarak Azerbaycan'ın birliğini ve toprak bütünlüğünü tehdit eden propagandaya girişti. Tahran, bu çabalara paralel olarak Rusya'yı Türkiye'ye karşı kışkırtmaya devam etti. Moskova son iki yılda Tahran'ın bu düzeydeki çağrılarına pek kulak asmasa da, Ukrayna'daki savaş Güney Kafkasya'daki duruma yeni bir karmaşıklık katmanı daha ekliyor. Rusya, Güney Kafkasya'da artan Batı etkisi karşısında safları yakınlaştırmak amacıyla Tahran'ın fısıltılarını dinlemeye şimdi her zamankinden daha istekli. Rusya'nın Güney Kafkasya'da barışı sağlamaya yönelik ilgisi samimi olmayabilirken, bölgede olası herhangi bir kapsamlı anlaşmayı sabote etmekle gerçekten ilgilenen İran'dır. Ancak Tahran'ın bu dönemde bölgedeki olayların gidişatını değiştirme kapasitesine ilişkin algısı onları yanıltabilir. Durumun yanlış hesaplanması, İran'ı Azerbaycan ve Türkiye ile doğrudan karşı karşıya getirebilir. Kaynak: Ortadoğu Haber