Ürdün'de Filistinli mülteci bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen ve şu anda ABD'de California Üniversitesi, Berkeley'de (UC Berkeley) görev yapan tanınmış kimyager Ömer Yaghi, bilim dünyasının en prestijli ödüllerinden biri olan 2025 Nobel Kimya Ödülü'nü kazandı. Yaghi, ödülü Melbourne Üniversitesi'nden Richard Robson ve Kyoto Üniversitesi'nden Susumu Kitagawa ile paylaştı. Üç bilim insanı, modern bilime yaptıkları olağanüstü katkılarla Royal Swedish Academy of Sciences tarafından onurlandırıldı.
Moleküler yapılarda çığır açan gelişme: MOF'lar
Akademi, ödülün gerekçesini, Yaghi ve meslektaşlarının "gazların ve diğer kimyasalların akabileceği geniş alanlara sahip moleküler yapılar yaratmaları" olarak açıkladı. Bu yapılar, yani Metal-Organik Kafesler (MOF'lar), son derece gözenekli kristal malzemelerdir. MOF'ların en önemli özelliği, molekülleri depolama, filtreleme ve hatta kimyasal olarak dönüştürme yeteneği sunan devasa iç yüzey alanlarıdır.
Yaghi'nin MOF'lar üzerine yaptığı araştırma, özellikle temiz enerji, karbondioksit yakalama, hidrojen ve metan depolama ve kurak havadan içme suyu çıkarma (su hasadı) gibi küresel sürdürülebilirlik zorluklarına çözüm getiren malzemelerin geliştirilmesine öncülük etti. Yaghi'nin çalışması, organik ve inorganik kimya arasındaki boşluğu doldurarak, dünya çapında çevre dostu çabalara büyük bir etki yaptı.
Mültecilikten bilim zirvesine
1965 yılında Amman, Ürdün'de doğan Yaghi, zorlu şartlarda geçen çocukluğunun ardından eğitimini ilerletmek için Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. 1948'de Siyonist milisler tarafından boşaltılan Filistin'in Al-Masmiyya al-Kabira Köyü'nden olan bir aileden geliyordu. Hudson Valley Community College'da başladığı akademik yolculuğunu, 1985'te Kimya Lisansını (BSc) cum laude derecesiyle tamamladığı ve 1990'da Illinois Üniversitesi Urbana-Champaign'de doktorasını (PhD) bitirdiği bir kariyerle sürdürdü.
Harvard, Arizona Eyalet Üniversitesi, Michigan Üniversitesi ve UCLA gibi saygın kurumlarda görev yaptıktan sonra 2012'de UC Berkeley'e katıldı. Yaghi, bilimi küresel bir araç olarak gören ve Berkeley Global Science Institute gibi programlarla Asya, Orta Doğu ve Latin Amerika'da araştırma merkezleri kurarak uluslararası işbirliğini teşvik eden projeler yürütüyor.
Nobel Ödülü'nün ardından yaptığı ilk açıklamalarda Yaghi, bilimin "eşitlikçi bir güç" olduğunu vurguladı. Bilimin, herkesin, nerede olursa olsun, insanlığa katkıda bulunmasına olanak tanıyan bir alan olduğunu belirterek, "Bilim, oyun alanını eşitler" dedi.
Yaghi, ABD Ulusal Bilimler Akademisi ve Alman Ulusal Bilimler Akademisi Leopoldina gibi çok sayıda bilim akademisinin üyesidir. Daha önce de 2024 Tang Sürdürülebilir Kalkınma Ödülü, 2018 Wolf Kimya Ödülü ve 2025 Von Hippel Ödülü dahil olmak üzere pek çok önemli ödüle layık görülmüştür.
