Ukrayna savaşında kullanılan İran silahlarının etki ve analizi İsrail için büyük önem taşıyor. Bu analizler İran'ın savaş sürecindeki potansiyeli ve İsrail'in bu potansiyele karşı yapması gerekenleri anlaması için önemli bir süreci işaret ediyor.
Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı işgali, İran'ın Rusya'ya askeri araçlar ve diplomatik destekle yardım etmesiyle Rusya ile İran arasındaki stratejik bağların güçlenmesine yol açtı.
Rusya ve İran'ın pek çok alanda ortak çıkarları var. Her şeyden önce, her iki ülke de Amerika Birleşik Devletleri'ni kendi nüfuzları için bir tehdit olarak görüyor ve Orta Doğu ve Avrupa'daki müdahalesini azaltmak istiyor.
Ayrıca, her iki ülke de Batılı ülkeler tarafından uygulanan ekonomik yaptırımlardan muzdarip. Her iki ülkenin de “Batı emperyalizmi” ve “iç işlerine karışma” olarak tanımladıkları bir politikadan muzdarip. Son olarak, Rusya ve İran Ortadoğu ve Orta Asya'daki etkilerini genişletmek ve Batılı güçlerin bu bölgelerdeki nüfuzunu sınırlamakla ilgileniyor. Bu nedenle, Rusya ve İran'ın son yıllarda işbirliğini artırması ve ortak zorluklar karşısında ittifaklarını derinleştirmesi şaşırtıcı değil.
İsrail ulusal güvenliği uzmanı Dr. Ömer Dostri yaptığı analizinde Moskova ile Tahran arasındaki ilişkinin ortak değerlere veya ortak bir ideolojiye dayanmadığını, esas olarak pragmatik mülahazalarla yönlendirildiğini belirtmekte fayda olduğuna yer veriyor. Bu nedenle, iki ülke arasındaki ilişkinin İsrail'in güvenliğini önemli ölçüde etkilemesi pek olası olmadığı fikrini yaptığı bu analizde paylaşıyor. Dostri'nin konu ile ilgili analizi aşağıdaki satırlarla devam ediyor.
ABD, İsrail ve Körfez ülkeleri arasında İbrahim Anlaşmaları çerçevesinde son yıllarda pekişen ittifak karşısında Rusya ile yakınlaşma İran açısından anlamlıdır. Rusya ve İran arasındaki iş birliği, Ortadoğu'daki güç dengelerini değiştirmeyi amaçlıyor.
Rusya ve İran'ın da Suriye'de ortak çıkarları var. Her iki ülke de son on yılda Esed rejimini desteklemek ve DAEŞ'i ve Suriye'deki diğer bazı gruplara karşı duruyor ve kendi örgütlenmelerini kuruyorlar.
Son on yılda Rusya ve İran enerji anlaşmaları, araştırma ve geliştirme anlaşmaları ve ticaret yatırımları imzaladı. Ülkelerin delegasyonları ve liderleri tarafından düzenli ikili ziyaretler de yapılıyor.
Rusya aynı zamanda İran'ın en büyük silah tedarikçisidir ve 2010-2021 yılları arasında Tahran'a 511 milyon $ değerinde silah satmaktadır (Çin'den yaklaşık 170 milyon $ değerinde silah ithalatı ile birlikte). Rusya ayrıca İran'a S-300 hava savunma sistemi satıyor.
Ancak Rusya ve İran'ın özellikle Suriye ve Hazar Denizi çevresinde çatışan çıkar alanları var. Örneğin, her iki ülke de Esed rejimini Suriye'de bir tampon olarak sürdürmek ve oradaki Amerikan ve Türk faaliyetinin boyutunu azaltmak istiyor. Ancak Rusya, Lazkiye ve Suriye kıyılarına yakın Tartus bölgesindeki münhasır etki alanlarını, özellikle de deniz üslerini korumakla ilgileniyor. Aynı zamanda İran, Suriye'deki nüfuzunu genişletmek ve Suriye üzerinden Irak'tan Lübnan'a giden kara yolunu sürdürmekle ilgileniyor. Böylece ülkedeki çeşitli grupları bu amaca yönelik olarak destekliyor. İran ve Rusya da Suriye'deki Kürtlere farklı yaklaşımlar sergiliyor - Rusya Kürtlerle işbirliği yapmaya ve onların özerkliğini tanımaya istekliyken, İran bölgede herhangi bir Kürt bağımsızlığına karşı çıkıyor.
Rusya, İsrail'in askeri tepkilerini sürekli olarak tetikleyen İran'ın ülkedeki askeri varlığına sıcak bakmıyor ve Esed rejiminin İran'a aşırı bağımlılığından korkuyor. Rusya'nın İran'ın başlıca bölgesel rakibi olan Suudi Arabistan ile özellikle petrol üretimini koordine etme ve piyasada fiyatlandırma konusunda ilişkilerini sürdürmesi de büyük önem taşıyor.
Son olarak, 19. yüzyıldaki Rus-İran Savaşı ve 20. yüzyılın başlarında ve ortalarında Sovyetler Birliği'nin kuzey İran'ı kontrol etmesi nedeniyle İran ile Rusya arasında uzun bir husumet geçmişi olduğunu belirtmek gerekir.
Ukrayna'daki savaş bağlamında Rusya ve İran arasındaki ilişkiler
Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden sonra Moskova ile Tahran arasındaki ilişkiler düzeldi. İran'ın savaşa verdiği resmi yanıtlar, Rusya'nın "yumuşak" desteği ve savaşın patlak vermesinden NATO'nun sorumlu tutulması şeklindeydi. İran da ateşkesin ve çözümün diplomasi yoluyla sağlanması gerektiğini iddia etti.
Ukrayna'daki savaş sadece iki ülke arasındaki ilişkileri güçlendirmekle kalmadı, aynı zamanda ilişkilerinin dinamiğini de değiştirdi (ancak dramatik ve uzun vadeli bir şekilde değil). Şimdi Rusya'ya askeri ve diplomatik destek sağlayan ülke İran'dır.
2022'de İran, Rusya'ya, Rusya'nın Ukrayna'daki sivil ve askeri hedeflere karşı savaşında kullandığı Şahit 136 ve Şahit 129 (daha az gelişmiş model) tiplerinden yüzlerce “gezinti mühimmatı” (yani intihar insansız hava araçları) sağladı. Ayrıca İran, sağladığı insansız hava araçlarının kullanımında Rusya'ya rehberlik etmesi için Kırım yarımadasında Devrim Muhafızları komandolarını konuşlandırdı.
Kasım ayında ABD ve diğer Batılı ülkeler tarafından yapılan istihbarat değerlendirmelerinin, İran'ın Rusya topraklarında patlayıcı insansız hava araçları üretmek için bir fabrika kurmayı planladığını gösterdiği bildirildi. Batılı yetkililer, İran'ın karadan karaya füzeleri Rusya'ya devretmeyi kabul ettiğini iddia etti. Moskova, pahalı seyir füzeleri de dahil olmak üzere hassas füzelerinden tasarruf etmek ve bunun yerine daha ucuz İran füzelerini kullanmakla ilgileniyor.
Son raporlar, İranlıların nükleer alanda Rusya'dan yardım istediğini, ancak Moskova'nın muhtemelen nükleer programı üzerinde etkileri olan konularda Tahran'a yardım etmeyeceğini söylüyor. Rusya daha önce İran'ın askeri nükleer programına karışmama konusunda dikkatliydi (Buşehr reaktörünün inşası gibi sivil nükleer sektöre yatırım başka bir konudur). Rusya, İran'la yapılan nükleer anlaşmayı Avrupa ve ABD'ye karşı bir pazarlık kozu olarak kullanırken, yanında Orta Asya'daki stratejik dengeyi bozabilecek nükleer silahlı bir devlet görmek istemiyor.
İSRAİL İRAN VE RUSYA İLİŞKİLERİNE NASIL BAKIYOR?
İran ve Rusya arasındaki işbirliği bu aşamada İsrail için önemli bir güvenlik tehdidi oluşturmuyor. Ukrayna, İran'ın silah endüstrisi için önemli bir test alanı olduğundan, İsrail'in İran'ın Rusya'ya askeri ikmalinin devam etmesini yakından izlemesi gerekiyor. İran, Rusların insansız hava araçlarını ve belki de gelecekte füzelerini kullanmasını test ediyor. Bu sayede Tahran olası bir çatışmada İsrail'e karşı kullanılabilecek harekat tecrübesi kazanıyor. İran insansız hava araçlarının Ukrayna'da kullanılmasına ilişkin yaygın tanıtımın (İran Körfezi'nde ve Kuzey Irak'taki Kürtlere karşı çeşitli insansız hava araçları ve füze saldırılarındaki başarılarla birlikte) İran'a yanlış bir özgüven duygusu vermesi riski var. Bu, İsrail'e karşı artan saldırganlığa yol açabilir. Ancak İran, son on yıllarda ihtiyatlı davranmayı bildiğini gösterdi.
İsrail, ABD ve Avrupa arasındaki ilişkileri bozmadan Rusya ile olan irtibatını aynı seviyede korumaya çalışıyor. İsrail, Ukrayna'yı Rusya'nın İran'a ait kimyasal silahlarını kullanmasına karşı istihbari bilgi sağlıyorr.
