Aralık 2018 devrimi ile 30 yıllık rejimin devrildiği ancak ordunun müdahaleleri sonucu siyasi istikrar ve sivil yönetime kavuşamayan Sudan, yeni anlaşma ile "demokrasi, özgürlük, barış ve adalet" beklentileri yolunda yeni bir dönemece girdi.
Sudan'da 19 Aralık 2018'de hayat pahalılığı nedeniyle başlayan gösterilerin ülke genelinde rejim karşıtlığına dönüşmesi üzerine ordunun 11 Nisan 2019'daki müdahalesiyle 30 yıllık Ömer el-Beşir ve liderliğini yürüttüğü iktidardaki Ulusal Kongre Partisi dönemi sona erdi.
Askeri müdahalenin ardından Ağustos 2019'da, uluslararası ve bölgesel tarafların desteğiyle belirsizliği sona erdiren ve geçici yönetim düzenlemelerini içeren Anayasal Bildiri Anlaşması'nın imzalanmasıyla başlayan ve Temmuz 2023'e kadar sürmesi planlanan asker-sivil ortaklığındaki ilk geçiş dönemi başladı.
Sudan ordusu, 25 Ekim 2021'de, güvenlik ve beka tehdidi gerekçesiyle yönetime el koyup, olağanüstü hal ilan ederek, Başbakan Abdullah Hamduk’un geçici hükümetini görevden alıp onlarca siyasiyi gözaltına aldı.
Sudan'da Egemenlik Konseyi ile yeniden başbakanlığa getirilen Abdullah Hamduk arasında, 21 Kasım 2021'de, 25 Ekim'deki askeri müdahalenin ardından yaşanan yönetim krizini sona erdirmek amacıyla siyasi anlaşma imzalandı ancak Hamduk, siyasi krize bir çözüm bulmak için siyasi, askeri tüm taraflarla görüştüğünü ancak tüm çabalarına rağmen uzlaşıya varılamadığını ileri sürerek 2 Ocak 2022'de istifa etti.
Ordu ile sivil gruplar arasında bölgesel ve uluslararası tarafların himayesinde yapılan uzun görüşmeler sonucu 10 Kasım'da temel konularda varılan mutabakatın ardından 5 Aralık'ta "çerçeve anlaşma" imzalandı.
Doğu Afrika ülkesinde demokrasi taleplerinin dillendirilmeye başlandığı 2018 kışından bu yana geçen sürede ne ordu vaatlerini yerine getirebildi ne de siyasi güçler arasında birlik sağlandı.
Ağustos 2019'da imzalanan Anayasal Bildiri Anlaşması ile Kasım 2021'deki Siyasi Anlaşma da tarafların uzlaşması için yeterli olamadı.
Ordunun yönetimi sivillere bırakmak için tüm siyasi tarafların üzerinde anlaştığı ve ülkedeki tüm tarafları kapsayan bir hükümet kurulması şartı; siyasi gruplar, sendikalar, silahlı hareketler ve dini gruplar arasında yeni geçiş dönemi konusunda tam birliğin sağlanamadığı mevcut tabloda, "çerçeve anlaşma"nın Sudanlıların demokrasi özlemini gerçekleştirip gerçekleştiremeyeceği endişesini beraberinde getiriyor.
Anlaşma sivil otoriteye geçiş için temel niteliğinde
Başkent Hartum’daki Cumhurbaşkanlığı Sarayı’ndaki siyasi çerçeve anlaşma törenine, ordunun komuta kademesi, çok sayıda siyasi grup, parti, sendika ve meslek odaları, dini gruplar ile bazı silahlı hareketlerin temsilcileri katıldı.
Törende Birleşmiş Milletler (BM), Afrika Birliği (AfB) ve Doğu Afrika'daki Hükümetler Arası Kalkınma Otoritesinden (IGAD) oluşan üçlü mekanizma, ABD, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve İngiltere'den oluşan dörtlü mekanizma ile Avrupa Birliği temsilcileri hazır bulundu.
"Askerle müzakere, ortaklık ve pazarlık yok" sloganları ile askeri yönetim karşıtı gösterileri organize eden Direniş Komiteleri ve Komünist Partisi ve 25 Ekim 2021'deki askeri müdahale sonrası ikiye bölünen Sudan Meslek Odaları Birliği ordunun iktidardan uzaklaştırılması ve demokratik sivil yönetim kurulmasını talep ederek anlaşmayı reddediyor.
Anlaşma, yeni geçiş hükümetinin, ülkeyi özgür ve adil seçimlere götürecek sivil bir otoritenin kurulmasının temelini oluşturuyor.
Anlaşmanın öne çıkan maddeleri
İnanç, vicdan, düşünce özgürlüğü ve adalet, kalkınma ve reform vurgusu yapılan anlaşma metninde; laik yönetim sistemi, barışçıl gösteri ve eylem hakkı, komşularla iyi ilişkilere sahip, barışçıl, dengeli ve güçlü bir devlet politikası, yargı bağımsızlığı ve yargı reformu, tüm Sudanlı tarafların katılımıyla yeni anayasa yapılması, terör, yolsuzluk ve ekonomik krizle mücadele, kapsamlı siyasi diyalog ve tam barışın sağlanması, adil, şeffaf seçimlerin düzenlenmesi gibi maddeler yer aldı.
Yeni geçiş döneminde ordunun katılımı olmadan tam bir sivil otoritenin kurulması, savunmada reform yapılması, nizami birliklerin birleştirilmesi ve milis güçlerin orduya entegrasyonuyla tek ve ulusal bir ordu kurulması, çerçeve anlaşmanın maddeleri arasında öne çıkıyor.
Anlaşmaya imza atan siyasi partilerce bir sivil başbakan belirlenmesinin ardından 2 yıllık yeni geçiş dönemi başlayacak.
Geçiş dönemi adaleti, güvenlik ve askeri konulardaki reformlar, Cuba Barış Anlaşması ve barış sürecinin tamamlanması, eski Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir rejiminin tamamen tasfiyesi, çerçeve anlaşmanın başlıca konuları arasında yer alıyor.
Cuba Barış Anlaşması'nın (Ekim 2020), "geçiş anayasasının ayrılmaz bir parçası" olduğu vurgulandı.
Çerçeve anlaşmaya imza atan taraflar, 4 ana konuda daha fazla görüşme ve istişarelerin ardından daha geniş bir katılımla nihai anlaşmayı imzalama konusunda uzlaştı.
Anlaşma, ordunun savunma sanayisi dışında yatırım ve ticari faaliyetlerde bulunmamasını şart koşuyor.
Sudan Silahlı Kuvvetleri, Hızlı Destek Kuvvetleri, Polis Teşkilatı ile Genel İstihbarat Kurumunun ülkenin düzenli güvenlik birimleri olduğu aktarılan anlaşmada, varlığı sürekli tartışma konusu yapılan milis yapılanma Hızlı Destek Kuvvetleri'nin ise Sudan ordusuna bağlı ve tamamen orduya entegre edilecek bir yapı olduğu, Devlet Başkanının aynı zamanda Hızlı Destek Kuvvetleri’nin de başkomutanı olduğu kaydedildi.
Anlaşmaya göre, Geçici Yasama Konseyi, Geçici Bakanlar Kurulu, Adalet konseyleri ve bağımsız komisyonlar gibi organlar, demokratik seçimlerle sivil hükümet kurulana dek devletin işleyişi ile ilgili görev yapacak.
Tarafların çerçeve anlaşmayı birkaç hafta içinde nihai anlaşmaya ve geçici anayasal düzenlemelere dönüştürmesi bekleniyor.
Destekleyenler ve reddedenler
Milli Ümmet Partisi, Sudan Kongre Partisi, Federal Cephe, Halk Kongresi Partisi, Ensar-ı Sünne Hareketi, Hasan el-Mirgani’nin Demokratik Birlik Partisi, Sudan İttifakı, El Hadi İdris başkanlığındaki Devrimci Cephesi, Milli Baas Partisi ve Sudan Meslek Odaları Birliği/B anlaşmayı imzalayan önemli taraflar olarak öne çıkıyor.
Komünist Partisi, Sudan Meslek Odaları Birliği, Sudan Direniş Komiteleri, Arap Sosyalist Baas Partisi, Ümmet Partisi, Sudan’ın doğusundaki Bica Kabilesi Konseyi Başkanı Muhammed Ahmed el-Emin Tirik, ve orduya yakın gruplardan Sudan Kurtuluş Hareketi /Demokratik Blok lideri ve Darfur Bölgesi Başkanı Mini Arko Minawi, Adalet ve Eşitlik Hareketi lideri Cibril İbrahim, Cafer Mirgani liderliğindeki Asıl Demokratik Birlik Partisi, Sudan Halkının Çağrısı grubu ve bazı İslami hareketler anlaşmayı tanımıyor.
Sudan'da, hükümetle yıllardır silahlı mücadele yürüten ayrılıkçı Sudan Halk Kurtuluş Hareketi-Kuzey (SPLM-N) lideri Abdülaziz El-Hılu ve Sudan Kurtuluş Hareketi (Ordusu) (SLM/AW) lideri Abdulvahid Nur da anlaşmaya katılmadı.
Anlaşmaya tepkiler
İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT), Arap Birliği, "Sudan'ın Dostları" ve Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ile Türkiye, Mısır, Katar, Suudi Arabistan, Kuveyt, Bahreyn, Sudan'da siyasi krizi sonlandıracak "çerçeve anlaşma"nın imzalanmasından memnuniyet duyduğunu bildirdi.
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk, Sudan'da asker ile siviller arasında yeni geçiş dönemini başlatarak sivil hükümet yolunu açmayı hedefleyen "çerçeve anlaşma"nın imzalanmasını memnuniyetle karşıladığını açıkladı.
Ülke genelinde on binlerce kişi, siyasi çerçeve anlaşmayı protesto için sokaklara çıktı.
Anlaşmayı reddeden gruplar, asker iktidardan çekilene ve demokratik sivil yönetime geçilene kadar gösterilerin süreceğini açıkladı.
Cumhurbaşkanlığı Sarayı’na doğru yürüyen göstericiler, anlaşmayı reddeden ve kınayan sloganlar attı, anlaşmayı tanımadıklarını söyledi.
25 Ekim 2021'den bu yana Sudan'daki askeri yönetim karşıtı protesto gösterilerinde muhalif kaynaklara göre, 120’den fazla kişi hayatını kaybetti.
