İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün (HRW) yaptığı bir araştırmaya göre, Çinli yetkililer, Uygurların telefonlarını izliyor ve Pekin’in aşırıcılık ifadeleri olarak işaretlediği 50 binden fazla multimedya dosyası bulunuyor. Telefonlarda Kur’an bulunması bile Uygurların polis sorgusuna götürülmesine yetiyor.
Çinli yetkililerin “şiddet içeren ve terörizmle ilgili” içerik listesi, şiddet içeren ses, video ve görüntülerin yanı sıra çoğunluğu Doğu Türkistan’daki Uygurların kimliğini veya kendi kaderini tayin etme hakkını savunan kuruluşlardan gelen materyalleri de içeriyor.
Listede bulunan kuruluşlar arasında Doğu Türkistan Bağımsızlık Hareketi, Dünya Uygur Kurultayı, Doğu Türkistan Sürgün Hükumeti ve ABD hükümeti tarafından finanse edilen haber kuruluşu Radio Free Asia da yer alıyor.
Dosyalarda ayrıca, Çin’de yoğun bir şekilde sansürlenen, 1989 Tiananmen Meydanı Katliamı’na ilişkin bilgiler de yer alıyor.
Bununla birlikte, insan hakları grubu tarafından yapılan listenin bir meta veri analizine göre, Çin hükümetinin incelenmek üzere işaretlediği bazı içerikler arasında siyasî olmayan, Suriye’de yayınlanan “Yolda” (On the Road) adlı bir Çin seyahat programı, Kur’ân’dan okumalar ve İslâmî şarkılar da bulunuyor.
Çin yönetimini, İslâm’ı şiddet içeren aşırılıkla birleştirmekle suçlayan HRW’un Çin Direktör Vekili Maya Wang, “BM İnsan Hakları Konseyi, Çin hükümetinin Doğu Türkistan ve ötesindeki suistimallerini soruşturarak uzun süredir gecikmiş olsa da bir önlem almalı.” ifadesini kullandı.
Çin hükümeti, Doğu Türkistan’daki Müslüman Türklere yönelik iğrenç suistimallerini haklı çıkarmak için İslâm’ı radikalizmler ve şiddet içeren aşırılıkla birleştiriyor.
HRW tarafından analiz edilen ana liste, 2019’da ABD merkezli bir medya kuruluşu olan Intercept’e sızdırılan ancak şu ana kadar kamuoyuna açıklanmayan Doğu Türkistan polis veri tabanından alınan 52 GB’lık daha geniş bir belge hazinesinin bir parçası.
Doğu Türkistan'da Çin polisi, Uygurların telefonlarını izliyor
Doğu Türkistan’ın başkenti Urumçi’deki Çin polisi, bölge sakinlerinden, yetkililerin cep telefonlarının içeriğini izlemesi için imkanı sağlayan “Jingwang Weishi” adlı uygulamayı indirmelerini istiyor. Üstelik Doğu Türkistan’da kalıcı olarak oturmayıp bölgeyi ziyarete gelen bazı ziyaretçilerden de “Fengcai” adlı benzer bir uygulamayı indirmeleri isteniyor.
HRW’un polis veri tabanına yönelik analizi, çoğu durumda etnik Müslümanların, yalnızca dinlerini uyguladıkları veya dinlerine ilgi gösterdikleri için şiddet içeren aşırıcılığın destekçileri olarak işaretlendiğini belirtiyor.
Sorunlu olarak işaretlenenlerin çoğu sıradan dini içerikler
HRW, 2017 ile 2018 yılları arasında 1 milyondan fazla telefonda yapılan 11,2 milyon aramada polis tarafından işaretlenen 1000 dosyanın analizinin, “sorunlu” olarak tanımlanan içeriğin yüzde 57’sinin sıradan dinî içerikler olduğunu gösterdiğini kaydetti.
HRW’a göre, işaretlenen dosyaların yalnızca yüzde 9’u şiddet içeriği ve yüzde 4’ü şiddet çağrısı yapan içerikteydi.
HRW, 2018 yılında Aksu vilayetindeki bir yeniden eğitim tesisinde 2000 tutuklunun sızdırılmış listesinin, yüzde 10’unun “şiddet içeren ve terörizm” ile ilgili içerik indirmekten veya indiren biriyle bağlantı kurmaktan tutuklandığını gösterdiğini söyledi.
Doğu Türkistan'daki Müslümanlar baskı altında
Uygurlar ve diğer Türk Müslümanlar, Çin Komünist Partisi’nin ülkenin çoğunluktaki Han kültüründen kültürel, dilsel ve dinsel farklılıkları ortadan kaldırma çabalarının bir parçası olarak yoğun bir gözetime tabi tutuluyor.
İnsan hakları grupları, son yıllarda Doğu Türkistan’da başlatılan kampanyalar kapsamında, yetkililer tarafından “meslekî eğitim merkezleri” olarak adlandırılan toplama kamplarında milyonlarca Uygur’un gözaltına alındığını tahmin ediyor.
Pekin, 2014 yılında “Şiddet İçeren Terörizme Karşı Sert Saldırı Kampanyası”nı başlattıktan sonra, biyometrik veri toplama ve yüz tanıma teknolojisi aracılığıyla kitlesel gözetimi daha da arttırdı.
Doğu Türkistan’da insan hakları ihlalleri işlediğini reddeden Pekin yönetimi, yeniden eğitim merkezlerinin, aşırıcılıkla mücadele ve yoksulluğu hafifletmek için önemli araçlar olduğunu savunuyor.
