Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed geçen mayıs ayında Tahran’a gerçekleştirdiği ziyarette, ekonomik krizin çözümüne katkıda bulunmak amacıyla petrol ve türevlerinin gönderilmesi de acil talepler arasındaydı.

Bu, Esed’in 2011’den bu yana ve 2019’daki ilki sonrasında gerçekleştirdiği ikinci ziyaret olurken. Beşşar Esed, bu ziyaret sırasında protestoların patlak vermesinden ve on yılı aşkın süredir yaşanan krizden beri askeri, ekonomik ve finansal olarak rejimin yanında durduğu için Tahran’a teşekkürlerini ifade etti. Görüşmesi sırasında Dini Lider Ali Hamaney ve Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile bir araya geldi. Devlet medyasına göre Esed, İran ile Suriye arasındaki stratejik ilişkilerin İsrail’in bölge üzerindeki kontrolünü genişletmesini engellediğini belirtti. Hamaney ise “Suriye, uluslararası bir savaş kazandı. Suriye’nin güvenilirliği geçmişte olduğundan çok daha fazla” dedi.

Ziyaret sırasında ‘Suriye’deki ABD varlığı, Ankara, Tahran ve Moskova arasındaki koordinasyon, İsrail ile Arap ülkeleri arasındaki anlaşmaların yanı sıra Suriye’deki İran mevziilerine yönelik tekrarlanan İsrail saldırıları’ gibi büyük meseleler de ele alındı. İran kaynaklarına göre Hamaney ayrıca şu ifadeleri kullandı:

“İran’ın ve Suriye’nin bazı komşu ülkelerin liderleri, İsrail liderleriyle aynı masaya oturuyor. Ancak bu ülkelerin insanları sokakları kalabalıklarla ve İsrail karşıtı sloganlarla dolduruyor.”

Bu, Tel Aviv ile Arap başkentleri arasındaki barış anlaşmaları ve Suriyeli yetkililer ile bu ülkelerdeki mevkidaşları arasında siyasi görüşmelerin gerçekleşmesi hakkında eleştirel açıklamalar yapmayan Şam’ın tutumuna yönelik üstü kapalı bir eleştiri olarak nitelendirildi.

Bunun dışında İran Dini Lideri ve Cumhurbaşkanı ile yaptığı görüşmeler sırasında Esed’den Suriye’deki ‘ekonomik durumu kurtarmak için petrol ve petrol türevlerinin gönderilmesi’ yönünde acil bir talep ortaya koyuldu. Söz verildi ve üç gemi gönderilecekti. Ancak gemiler, İran’dan ayrılmadı ve Suriye kıyılarına ulaşmadı. Şam’ın talebi, Suriye Dışişleri Bakanı Faysal el-Mikdad’ın geçen temmuz ayında yaptığı ziyarette de yaşandı. Aynı şekilde İran’ın oyalaması da tekrarlandı. Nitekim Tahran’daki Suriye Büyükelçisi, konuyu yakından takip etmeye çalıştı ama Tahran’dan cevap gelmedi.

Şam’daki ekonomik kriz şiddetleniyor ve İran’ın ‘oyalaması’, Suriye’nin gecikmenin nedenleriyle ilgili şaşkınlığı ortasında, Reisi’nin 27 Aralık’taki Şam ziyaretine kadar devam etti.

Suriye tarafı ziyaret hazırlıkları sırasında, bazıları 2017 başlarında Suriye Başbakanı İmad Hamis’in ziyareti sırasında imzalanmış eski anlaşmalara dayanan ve bazıları da yeni olan bir dizi talep ve anlaşma taslağı karşısında şaşkına döndü. Şam’ı şaşırtan yeni anlaşma taslağı, İranlıların hastanelerde, bilimsel kurumlarda ve benzeri yerlerde Suriyelilere nasıl davranıldığını anlatıyor. Öyle ki buna göre eğer bir suç işlerlerse Suriye’de değil İran’da yargılanıyorlar. Bu taslak, 2015 sonunda Şam ile Moskova arasında imzalanan ve yargı dışında geniş askeri ve diplomatik ayrıcalıklar sağlanan Hmeymim ve Tartus’ta askeri üs kurulmasına ilişkin anlaşmaya benziyor. Aynı şekilde anlaşma taslağı, 1920’lerde Osmanlı Devleti’nin yıkılıp Türkiye’nin kurulmasından sonra Batılı ülkeler ve Osmanlı Devleti arasında var olan anlaşmalarla da benzerlik gösteriyor.

Tahran ayrıca harcadığı para için ‘garantiler’ almakta baskı yaparken Şam, İran’ın taleplerinin derinliği karşısında şaşkınlık yaşadı. Tahran ise Suriye’nin oyalanması karşısında şaşkındı. Bu ‘sessiz krizden’ bir çıkış yolu bulmak ve Şam’a büyük bir ziyaret düzenlemek için iki taraf arasında temaslar sürüyor. Ancak ilişkilerin böyle bir krize tanık olduğu ilk durum bu değil. Tahran, Şam’ın Tahran’la stratejik anlaşmaları uygulamadaki yavaşlığından ve bu ilişkilerin Moskova ile ivme kazanmasından duyduğu rahatsızlık nedeniyle 2017 yılında yeni bir Suriye büyükelçisinin atanmasına yönelik onayı askıya almış ve petrol türevlerinin gönderilmesini dondurmuştu.

Eski Suriye Başbakanı İmad Hamis, 2017 yılı başlarında Tahran’ı ziyaret ederek İran Devrim Muhafızları’nın desteklediği İranlı bir şirketin çalışmaları ile ilgili stratejik anlaşmalara imza atmıştı. Şirket, 99 yıl süreyle Suriye’de fosfat yatırımı yapan, tarımsal ve endüstriyel amaçlı araziler edinen ve Akdeniz’de ‘petrol limanı’ kuran bir cep telefonu operatörüydü. O dönemde ayrıca İran’dan yarısı ham petrol ve petrol türevlerinin ihracatını finanse etmek için kullanılacak 1 milyar dolarlık yeni bir kredi imzalanmıştı.

Tahran 2013 yılından bu yana Şam’a doğrudan ve dolaylı destek sağlıyor. Bunlar arasında ham petrol ve türevlerinin ihracatını finanse etmek için 6,6 milyar doları aşan kredi de var. Şam’ın, ülkenin kuzeydoğusundaki petrol ve gaz kuyularının kontrolünü ABD’nin müttefikleri lehine kaybettiği ve 2011’den önce günde yaklaşık 380 bin varil olan üretiminin, günde yaklaşık 90 bin varile düştüğü biliniyor.

Cep telefonu şebekesini işletmek için yetkililere yakın Suriyeli iş insanları ile İranlı iş insanları arasında adımlar atıldı. Ancak İran, Tartus ve Lazkiye limanlarına ulaşamazken aksine Rusya, İsrail’in tekrarlanan bombalamalarından kaçınmak için bu limanların kontrolünü üstlendi. Rus şirketleri de ülkenin merkezindeki fosfat yatırımlarının kontrolünü ele geçirdi. Petrol tesislerinin kontrolünü alması için ise Kürtlere baskı yapmaya çalışıyor. Ayrıca Şam Havalimanı’nda, diğer havaalanlarında ve birçok ekonomik projede genişlemeye çalışıyor.

Şam’ı ziyaret eden Batılı bir diplomata göre ekonomik kriz, son on yılın en kötüsü ve İran  yeni bir baskı dalgasıyla bu durumdan yararlanmak istiyor. Diplomat konuya dair şu açıklamalarda bulundu:

“Tahran, Şam’ın şu anda bunlara ihtiyacı olduğu ve Rusya’nın Ukrayna savaşıyla meşgul olduğu bir dönemde savaş sırasında ödediği ve son on yılda yaklaşık 20 milyar ABD dolarını bulan maliyetleri karşılamak, ayrıca Suriye’de İsrail askeri saldırılarının artması karşısında etkisini uzun süre tesis etmek için büyük tavizler elde etmek istiyor.”

Kaynak: Şarku'l Avsat